ทฤษฎี ( theory) คือ สมมติฐานที่ได้รับการตรวจสอบและทดลองหลายครั้งหลายหนจนสามารถอธิบาย
ข้อเท็จจริงสามารถคาดคะเนทำนายเหตุการณ์ทั่วๆไป ที่เกี่ยวข้องกับปรากฏการณ์นั้นอย่างถูกต้อง และมีเหตุผลเป็นที่ยอมรับของคนทั่วไป จึงเป็นผลให้สมมติฐานกลายเป็นทฤษฎี เช่น
ทฤษฎีเซลล์ (Cell theory)
ทฤษฏีวิวัฒนาการ (the evolution theory) เป็นต้น หรือ คือกลุ่มความสัมพันธ์ของแนวคิดคำนิยาม และองค์ประกอบต่าง ๆ ที่ใช้อธิบายลักษณะของปรากฏการณ์หนึ่ง และชี้ให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรต่าง ๆ โดยมีจุดมุ่งหมายที่จะอธิบายหรือคาดเดาปรากฏการณ์นั้น
ความหมายในทางวิทยาศาสตร์
ในทางวิทยาศาสตร์นั้น ทฤษฎี มีความหมายว่าชุดของความคิดรวบยอด (a set of concepts), ชุดของข้อเสนอ (a set of propositions) และชุดของการสร้าง (a set of construct) ทฤษฎีเป็นข้ออธิบายที่มีรากฐานอยู่บนความรู้ชุดหนึ่ง สามารถพิสูจน์ ทดลองได้ มีความสมเหตุสมผล และสามารถใช้นำมาคาดการณ์ได้ โดยลักษณะสำคัญของทฤษฎีในทางวิทยาศาสตร์มี 5 ข้อ คือ
- เป็นกฎเกณฑ์ที่มีความเป็นนามธรรม (abstract rule)
- สามารถอธิบายได้เป็นการทั่วไป (generalized)
- สามารถพิสูจน์ และทดสอบได้ (testability)
- ผลที่ได้จากการพิสูจน์ และทดสอบมีความเที่ยงตรง (validity)
- มีความน่าเชื่อถือเนื่องจากผ่านการพิสูจน์ และทดสอบมาแล้ว (reliability) [1]